Elke leersoort die bij mij binnenkomt in mijn atelier, is in feite afval uit de voedingsindustrie. Of het nu gaat om rundsleer en varkensleer (afval vleesindustrie), visleer (afval visindustrie) of fruitleer (fruitafval). Met leersoorten afkomstig van dieren die voor hun huid worden gekweekt, zoals slangen,  krokodillen en andere exoten, wil ik niet werken.   

Veel minder vlees eten wereldwijd zou een enorme positieve impact hebben op ons klimaat. Dat zou prima zijn! Minder en beter leer kan enkel de kwaliteit van onze producten in leer ten goede komen. En mochten we helemaal geen vlees meer eten, dan ben ik er van overtuigd dat er naast vleesvervangers ook voldoende ‘leervervangers’ zullen zijn. Er is volop onderzoek naar en ik ben steeds nieuwsgierig om met nieuwe ‘leer’soorten aan de slag te gaan.

Op zich gaat leer lang mee en kan het dus een duurzaam product zijn. Veel is afhankelijk van het productieproces. Het is belangrijk dat de processen om leer te looien verbeteren en ervoor zorgen dat er geen grote hoeveelheden water en schadelijke chemicaliën meer gebruikt worden in de productie. Zo kunnen we eindelijk de omslag maken naar duurzamer leer.

Leer wordt vaak ingedeeld in twee soorten : ‘synthetisch gelooid’ (vaak met chroom) of ‘plantaardig gelooid’ (bv met plantaardige of minerale looistoffen zoals mimosa, eik, kastanje, aluin,….). 

Plantaardig gelooid is vaak harder en stugger leer, zoals het leer dat gebruikt wordt voor zadels, harde riemen, boekentassen,…  Het zachte leer dat je kent van tassen, zetels, kledij,… is heel vaak chroomgelooid. In mijn ‘zoektocht naar altijd beter’ vind ik ook alternatieven. Ondertussen werk ik onder andere met rabarberleer uit Duitsland, gelooid met extract van rabarber. Plantaardig gelooid, maar toch ongelofelijk zacht en soepel.

Ik ben hier niet van overtuigd.  Er zijn er heel wat factoren die mee bepalen of een materiaal duurzaam kan genoemd worden : leefomstandigheden van de dieren, transport, arbeidsomstandigheden, energie- en watergebruik, milieu-normen van de plaats waar het gelooid wordt,…  Zo zijn sinds de jaren 1970 zijn de milieu-eisen in Europa rondom looien erg streng geworden.  Enkel leerlooierijen die hierop enorm ingezet hebben zijn vandaag nog werkzaam in België, Nederland, Italië, Spanje, Engeland, Frankrijk, Duitsland,…  Het chroomleer dat vandaag in Europa wordt geproduceerd wordt bewerkt met chroom III, niet schadelijk voor mens en milieu, in tegenstelling tot de beruchte variant chroom VI.  De Europese wetgeving is zodanig verstrengd dat leer van chroom VI hier niet meer binnengeraakt.

In landen als India, Pakistan en China wordt gigantische veel leer gelooid onder zeer bedenkelijke condities waar het milieu en de arbeidskrachten erg onder lijden, ook bij de ‘plantaardige’ leersoorten.  Het leer uit deze regio's is goedkoper, maar de ecologische voetafdruk ervan is vaak veel groter. Geen goede keuze voor mij. 

Vaak rijd ik naar Nederland om mijn leer te zoeken, meestal in Noord-Brabant, daar vind ik nog heel wat leerhandelaars.  Van oudsher is dit een streek met heel wat looierijen, leerbewerkers en schoenmakers.  Als het even kan, maak ik er een leuke dag van !

Soms twijfel ik ook. Ik kies er bewust voor om te werken met huiden van diersoorten die we eten en die hier ook thuishoren, zowel bij leer van vlees als vis. 

Maar wat met de huid van dieren die hier gekweekt werden maar hier eigenlijk niet thuishoren zoals struisvogels? Ik koop geen struisvogelleer aan, maar heb wel al tassen hersteld die ermee gemaakt waren.  Ik heb er ook mee gewerkt bij het ombouwen van een tas of wanneer iemand een huid had meebracht van op reis. Of van een klant die struisvogels heeft en de huid van een dood dier had laten looien. 

Ik zal nooit exotisch leer in huis halen maar wat doe ik wanneer iemand mij vraagt om een bestaande tas te herstellen of om te bouwen waarin exotisch leer zoals slang in zit verwerkt? Een vintage tasje van de grootmoeder? Ja, dat ga ik herstellen. Het is soms moeilijk te zien of het echt of nep is, want ik schat dat 90% van die zogezegde krokodil en slang in tassen is gewoon rundsleer is met een print op. Zo heb ik eens een peperdure tas van Zagliani uiteen gehaald en er een kleinere tas van gemaakt, een volledige make-over.  Terwijl ik ermee bezig was, bleef ik maar twijfelen of het nu écht slangenleer was of een geprinte en bewerkte huid van lam of geit.   Het was ongelofelijk zacht.

… leer wordt verkocht per voet ?  1 voet is 0,3048 m × 0,3048 m, dus ongeveer 0,0929 m² groot. In een vierkante meter gaan 10,764 ft².

Ik heb me zelf lang afgevraagd hoe men bij een leerhandel de oppervlakte van zo'n grillige vorm in voet kan berekenen. In het filmpje hieronder zie je met welke machine die oppervlakte wordt berekend.

(het filmpje heb ik opgenomen bij leerhandel Van Oosterum, Raamdonskveer)

Visleer wordt al eeuwen gebruikt, van bij de Vikingen tot bij de Egyptenaren. Visleer is eigenlijk 9 keer sterker dan rundsleer van dezelfde dikte. De vezels in een vishuid liggen in verschillende richtingen, in tegenstelling tot bij een rundshuid. Het is dus geen probleem dat visleer veel dunner is. 

Het wordt gezien als een duurzaam alternatief voor andere leersoorten omdat het gaat om vishuiden die anders bij het afval terechtkomen, dus afval van de visindustrie. Maar ook de manier van looien, kleuren, gebruik van water in het looiproces… zijn belangrijke factoren die mee bepalen of het om een duurzaam materiaal gaat. Ik blijf zoeken naar duurzame vishuiden en heb in mijn atelier visleer van diverse oorsprong en soorten.

In de ban van visleer : wat een geweldig excuus om af te reizen naar Ijsland ! Zo kwam ik in 2017 terecht in Sauðárkrókur, in het hart van Skagafjörður in het noorden van Ijsland. 

Producten gemaakt uit afvalstromen winnen aan populariteit. Reststromen en afvalstromen opnieuw omzetten naar nieuwe productiestromen, dat is het principe van de circulaire economie. Als maker wil ik niets liever dan met nieuwe grondstoffen aan de slag te gaan.

Zo zijn er al heel wat ‘leer’soorten die uit fruitafval worden gemaakt. Van elke fruitsoort met voldoende vezels kan je materiaal maken. Het gaat dan om ananasleer, appelleer, mangoleer, bananenleer, etc.  Klinkt super! Het is natuurlijk geen leersoort maar een soort geperst of gebakken materiaal van fruitafval. Heel mooi bedacht en wanneer je het ‘leer’ noemt, klinkt het nog chique ook, niet? Ik kan niet overal even makkelijk aan geraken en het is behoorlijk duur, maar toch heb ik al wat kunnen uittesten.

Appeal is een onderzoek aan UC Leuven Limburg in samenwerking met Vlaanderen Circulair en is een waardevol initiatief als upcycling route voor fruitafval. Voorlopig heb ik het nog niet gevonden op de markt als materiaal om zelf aan te kopen om mee te kunnen werken. Ofwel zit het nog in een onderzoeksproject ofwel is het al verwerkt in producten zoals bijvoorbeeld sneakers.  

Ananasleer is vooral gekend van het merk Piñatex. Het wordt gemaakt van de lange vezels van de bladeren van de ananasplanten.  Je hebt bladeren nodig van 16 ananassen om 1 vierkante meter te maken. Piñatex wordt onder andere in de Filipijnen gemaakt : alleen al met al het ananasafval op de Filipijnen (2,5 miljoen ton) kan er jaarlijks 180 miljoen vierkante meter Piñatex geproduceerd worden. De vezels worden gewassen met water, gedroogd in de zon en ontgomd, waarna een pure cellulose overblijft. Dit wordt omgezet in een industrieel proces tot een soort gaas, waarbij de vezels aan elkaar gehecht worden. Dat alles gebeurt in de Filipijnen. Die rollen gaas worden naar Spanje getransporteerd, waar ze hun zogenaamde coating en finishing krijgen, waardoor het een leerachtig uiterlijk krijgt.  

Het is niet zo sterk als leer en gaat minder lang mee.  Ook dit materiaal heb ik recent aangekocht, van zodra er een handtas mee gemaakt is, komt hij hier online…

Kurkleer of kurkstof heeft een erg specifieke structuur en uitzicht. Ik heb er recent gekocht en heb ze in twee kleuren in mijn atelier. Het wordt gemaakt van de bast van de boom die wordt verwijderd. De kurk wordt gekookt en tot platen of rollen verwerkt. Het is in feite een totaal ander materiaal dan leer en heel wat minder stevig. Ik zou het eerder vergelijken met een stevige stof. Van zodra ik er een handtas mee gemaakt heb, zet ik ze hierbij op een foto !

Er zijn inmiddels veel soorten kunstleer : er bestaan soorten vervaardigd van polyurethaan met een microporeuze structuur die ademend werkt. De soorten kunstleer die geen vocht opnemen zijn veelal vervaardigd van pvc of een pvc-polyurethaan-combinatie.

Weinig mensen zijn zich bewust van het aandeel van plastic in faux leer. Synthetisch leer is heel wat schadelijker dan traditioneel leer: de petroleumindustrie is nog een stuk meer vervuilend dan de leerindustrie en synthetische producten gaan minder lang mee.  

Na 5 dagen had ik mijn eerste velletje.  Dat sneed ik stukjes, dat was mijn eigen scoby, om verder te kweken.  Zo kon ik de tweede kweek starten, over verschillende schalen.

Het ‘leer’ is een symbiotische cultuur van bacteriën en gist en groeit bovenop het vloeibare medium. De micro-organismen groeien in aantal door de thee met suiker te fermenteren. Dit resulteert in een leerachtig materiaal. Normaal gezien groeit het kombucha leer in 14 dagen. Vervolgens wordt het materiaal gewassen en daarna gedroogd bijvoorbeeld op een houten plank. Dit duurt 1-3 dagen, afhankelijk van de maat.

Ik had dus allemaal glazen schalen op tochtvrije en donkere plaatsen in huis geplaatst, waar het lekker warm was. Goed afgedekt om te beschermen tegen vliegjes en andere besmettingen. Gelukkig was het midden in de winter, dus met de verwarming lukte het wel. De resterende scoby’s gingen in een afgesloten bokaal ergens achteraan in de ijskast, waar mijn huisgenoten het niet zagen staan…

Dit bleek niet zo eenvoudig. Na 16 dagen groeien had ik een vel van 5 mm dik. Bij het ‘oogsten’ en het wassen viel het uit elkaar in laagjes. Ik had tussendoor wat medium moeten bijvoegen omdat de scoby aan het zakken was. Dan moet je zorgen dat het onder het drijvende vel terechtkomt, bij mij is het ook er op gekomen, en dan splitsen de vellen… 

Een volgende kweek bleek aangetast door kleine kolonies schimmel die er op groeiden en die moest ik er dan uitsnijden. Door gasproductie tijdens het groeien kwamen er af en toe blaasjes op de vellen.